Działalność nadzorcza


Regionalne izby obrachunkowe, podobnie jak wojewodowie, są organami nadzoru bieżącego nad działalnością komunalną. Ustawodawca określając zakres kompetencji organów nadzoru, upoważnił izby do sprawowania nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego w zakresie spraw finansowych określonych w przepisach art.11 ust.1 ustawy z dnia 7 października 1992r. o regionalnych izbach obrachunkowych, zwanej dalej ustawą, a wojewodę do wykonywania nadzoru w pozostałych sprawach.

Zgodnie z art. 11 ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych właściwość rzeczowa regionalnych izb obrachunkowych obejmuje uchwały i zarządzenia podejmowane przez organy jednostek samorządu terytorialnego w sprawach:

1) procedury uchwalania budżetu i jego zmian,
2) budżetu i jego zmian,
3) zaciągania zobowiązań wpływających na wysokość długu publicznego jednostki samorządu terytorialnego oraz udzielania pożyczek,
4) zasad i zakresu przyznawania dotacji z budżetu jednostki samorządu terytorialnego,
5) podatków i opłat lokalnych, do których mają zastosowanie przepisy ustawy - Ordynacja podatkowa,
6) absolutorium,
7) wieloletniej prognozy finansowej i jej zmian.

W przypadku niepodjęcia uchwały budżetowej przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego do dnia 31 stycznia roku budżetowego izba ustala budżet tej jednostki w terminie do końca lutego roku budżetowego w zakresie zadań własnych oraz zadań zleconych.

W przypadku nieistotnego naruszenia prawa w uchwale lub zarządzeniu izba nie stwierdza nieważności uchwały lub zarządzenia, lecz ogranicza się do wskazania, że wydano je z naruszeniem prawa.

Organem izby, wykonującym zadania w zakresie badania uchwał i zarządzeń organów jednostek samorządu terytorialnego (oraz związków międzygminnych i związków powiatów), w zakresie spraw finansowych, w oparciu o kryterium legalności, jest Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej.

Do wyłącznej właściwości kolegium izby, zgodnie z przepisami art.18 ust.1 ustawy należy:

1) ustalanie budżetu jednostki samorządu terytorialnego w przypadku, o którym mowa w art. 240 ust. 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240), oraz orzekanie o nieważności uchwał i zarządzeń, o których mowa w art. 11 ust. 1;
2) rozpatrywanie odwołań w sprawach określonych w art. 20 ust. 2,
3) przyjmowanie sprawozdań z działalności kontrolnej i informacyjno-szkoleniowej izby,
4) uchwalanie wniosków do projektu budżetu izby oraz ramowego planu pracy,
5) przyjmowanie sprawozdań z wykonania budżetu oraz rocznego ramowego planu pracy izby, w tym planu kontroli,
5a) rozpatrywanie zastrzeżeń do wniosków zawartych w wystąpieniach pokontrolnych,
5b)opiniowanie kandydatów na członków kolegium,
5c) wybór kandydata na prezesa izby,
5d) uchwalanie regulaminu organizacyjnego izby,
6) podejmowanie uchwał w innych sprawach, określonych w odrębnych przepisach.

Uchwały kolegium izby zapadają bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej 1/2 liczby członków kolegium izby.

W posiedzeniu kolegium izby ma prawo uczestniczyć przedstawiciel podmiotu określonego w art. 1 ust. 2, którego sprawa jest rozpatrywana.

Kolegium izby prowadząc postępowanie nadzorcze, mające na celu ocenę zgodności uchwał i zarządzeń organów jednostek samorządu terytorialnego z prawem, w przypadku stwierdzenia podjęcia przez organ stanowiący j.s.t. uchwały budżetowej (dokonania zmian tej uchwały) z istotnym naruszeniem prawa, wskazuje nieprawidłowości oraz określa termin i sposób ich usunięcia. Wskazanie nieprawidłowości oraz sposobu i terminu ich usunięcia, zawiesza bieg 30- dniowego terminu, wyznaczonego organowi nadzoru, przez przepisy art.91 ust.1 ustawy z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym(t.j. Dz. U. z 2001r. Nr 142, poz.1591 z późn. zm.) do orzeczenia o nieważności uchwały organu stanowiącego j.s.t., z powodu jej sprzeczności z prawem, jednakże na okres nie dłuższy niż 30 dni. W przypadku nie usunięcia wskazanych nieprawidłowości, przez właściwy organ j.s.t., w zakreślonym terminie, kolegium orzeka o nieważności uchwały w całości lub w części. W przypadku stwierdzenia nieważności uchwały budżetowej (uchwały zmieniającej budżet j.s.t.) w całości lub w części – budżet lub jego część dotkniętą nieważnością ustala kolegium Izby.
W przypadku stwierdzenia przez kolegium, że uchwała lub zarządzenie organu j.s.t., podjęte zostały z nieistotnym naruszeniem prawa, kolegium nie stwierdza nieważności uchwały lub zarządzenia, lecz ogranicza się do wskazania, że akty te wydane zostały z naruszeniem prawa.
W oparciu o wyniki działalności nadzorczej, kontrolnej i opiniodawczej, uznając za potrzebne wskazanie organom j.s.t. – powtarzających się nieprawidłowości lub w przypadku zagrożenia niewykonania ustawowych zadań, izba, zgodnie z przepisami art.10a ustawy, przedstawia organowi stanowiącemu i wykonawczemu danej jednostki samorządu terytorialnego, raport o stanie gospodarki finansowej tej jednostki, przyjęty przez kolegium izby.
Organy jednostki uprawnione są wnieść do Kolegium, w terminie 30 dni od dnia otrzymania raportu, zastrzeżenia do jego treści, podlegające ocenie kolegium.
Kolegium, w odrębnej uchwale, rozstrzyga o oddaleniu zarzutów lub o ich uwzględnieniu i zmianie raportu. Przepisy ustawy, dotyczące sporządzania raportu o stanie gospodarki finansowej, mają odpowiednie zastosowanie do związków jednostek samorządu terytorialnego. W przypadku związków jednostek samorządu terytorialnego, raport przekazywany jest również organom jednostek należących do związku.
W latach 1998-2002 ogólna liczba uchwał zbadanych przez kolegium wyniosła blisko 12 tysięcy, przy czym w kolejnych latach kadencji liczba ta systematycznie rosła. Do najczęściej występujących naruszeń prawa, stwierdzanych w badanych uchwałach należało: błędne określenie deficytu budżetowego, przekroczenie kompetencji przez organy wykonawcze j.s.t., brak wskazania źródła spłaty kredytu czy pożyczki, uchwalenie nieprawidłowych stawek podatkowych, błędy klasyfikacyjne i rachunkowe.

Wyniki oceny legalności uchwał wskazują, że wzrasta liczba uchwał, w których nie stwierdzono naruszenia prawa. W roku 1999 zgodnych z prawem było 85% uchwał, natomiast w roku 2002 oceniono w taki sposób 95% uchwał.